Inhoudsopgave
Internationale taalwetgeving gebruiksaanwijzing/handleiding?
Elk land heeft er belang bij dat inwoners een goed begrip hebben van de apparaten die ze bedienen. Vooral een veilig gebruik van die apparaten is belangrijk. Om niet steeds zelf het wiel uit te vinden zijn 163 landen lid van de ISO, de Internationale Organisatie voor Standaardisatie. Binnen de ISO opereert de International Electrotechnical Commission (IEC). De IEC stelt allerlei elektrotechnische standaarden vast en houdt zich zodoende ook bezig met de standaardisatie van handleidingen.
Deze standaardisatie komt tot uiting in de standaard IEC 82079-1. Deze standaard vertelt bijvoorbeeld dat het belangrijk is zo simpel mogelijk te formuleren en niet twee instructies in een enkele zin te stoppen. Dan zijn de afzonderlijke instructies immers minder makkelijk terug te vinden.
De standaard zegt ook iets over het gebruik van de juiste taal. Hoewel de standaard nergens aangeeft dat het gebruik van de eigen taal (of meervoud: eigen talen) in het land van verkoop verplicht is, stelt de standaard wel duidelijk dat de doelgroep de instructies goed moet begrijpen. Zodoende ligt gebruik van een handleiding in de taal van de gebruiker voor de hand. De standaard noemt de eigen taal dan ook expliciet als een middel om tot begrip te komen. Hiermee zegt de IEC 82079-1 in feite dat het gebruik van de eigen, lokale taal in elke handleiding onontkoombaar is.
De Europese Unie als goed voorbeeld
De Europese Unie heeft de standaard IEC 82067-1 sluitend uitgewerkt. Dat betekent dat de Europese richtlijnen het gebruik van de eigen taal (eigen talen) binnen het land van verkoop verplicht stelt. Als het land meerdere officiële talen kent, schrijft de Europese wetgeving voor dat de instructies in al deze talen beschikbaar moeten zijn. Dat betekent bijvoorbeeld voor België dat de publicatie van handleidingen in het Duits, Frans en Nederlands verplicht is. ‘Verplicht’ inderdaad, want EU-landen verplichten zich EU-richtlijnen in hun eigen nationale wetgeving om te zetten.
Deze EU-richtlijnen betreffen niet alleen de taalkwestie, maar ook eisen die over een gezond en veilig gebruik van producten. Zo moet de fabrikant aangeven hoe de koper na gebruik zijn product zo milieuvriendelijk mogelijk kan afvoeren of (laten) ontmantelen.
Omdat de EU-richtlijnen zeer compleet zijn en van duidelijke verplichtingen uitgaan, dienen ze vaak als voorbeeld voor de rest van de wereld.
Het nadeel van het Latijnse alfabet
Het Latijnse alfabet met zijn 26 letters is het wereldwijd het bekendste alfabet. Het is ook het alfabet voor de Engelse taal. Maar het is niet het enige alfabet. Denk aan het Cyrillische alfabet dat in gebruik is in Russisch sprekende landen. Of denk aan het Arabische alfabet. Landen als China en Japan kennen ook hun eigen schrift.
Het feit dat er zoveel schriften bestaan naast het Latijnse alfabet maakt het onvermijdelijk dat het Engels in deze landen niet volstaat als instructietaal. Grote delen van de bevolking uit genoemde landen mogen misschien het Engels (en daarmee het Latijnse alfabet) beheersen, de kans op misverstanden is extra groot als behalve de taal ook het schrift niet overeenkomt.
Hierin ligt ook de reden dat landen als China, Japan, Rusland en alle Arabisch sprekende landen de eigen taal als instructietaal in handleidingen verplicht stellen, geheel in lijn met de standaard IEC 82079-1. Er zijn nuances mogelijk. In Landen waar Engels naast de moedertaal erg populair is, is het denkbaar dat handleidingen voor bijvoorbeeld productiemachines alleen in het Engels beschikbaar hoeven te zijn. Er gelden dan wel aanvullende voorwaarden voor de opleiding van degenen die dergelijke machines bedienen.
Het voordeel van de eigen moedertaal
Een goed begrip van een apparaat is essentieel om dat product goed maar vooral ook veilig te gebruiken. Dat begrip moet dus maximaal zijn. In een andere dan de eigen taal is het begrip lang niet maximaal, op z’n hoogst suboptimaal.
Een voorbeeld werkt ook hier verhelderend. In het Engels kan het werkwoord ‘to rotate’ niet alleen ‘ronddraaien’ betekenen, maar ook ‘opstijgen’. In het Nederlands betekent het woord ‘roteren’ alleen maar ‘ronddraaien’. Als de technisch schrijver met ‘to rotate’ toevallig ‘opstijgen’ bedoelt, kan een Nederlandse gebruiker een volstrekt verkeerde handeling uitvoeren en een hendel maar blijven ronddraaien terwijl hij de hendel juist omhoog moet halen.
Dit is de reden dat instanties als de EU, de IEC en de ISO zoveel waarde hechten aan het gebruik van een handleiding in de taal van de gebruiker.
Afrika is een geval apart
Waarom is het Afrikaanse continent een geval apart? In Afrika is het Engels weliswaar populair, maar dat zijn ook heel veel andere talen – of deze nu lokaal zijn of voortkomen uit koloniale overheersing. Het is per land dus van belang vast te stellen welke talen daar als officiële talen te boek staan.
Een extra complicerende factor is dat een flink aantal Afrikaanse landen geen lid zijn van de ISO en daarmee IEC. Denk aan landen als de Centraal Afrikaanse Republiek, Ethiopië, Gabon, Kameroen, Liberia en Tsjaad. Strikt genomen volgen deze landen dus niet de standaard IEC 82079-1. Zodoende is het van belang bij deze landen steeds individueel na te gaan wat de eisen zijn aan de taal in handleidingen.
Een vertaling laten maken door Manualise
Het bovenstaande artikel geeft aan dat vertaling van een handleiding naar de eigen taal of lokale talen zo goed als altijd onontkoombaar is. Vertalen houdt daarbij meer in dan vertalen alleen. Zo kan de ene fabrikant zweren bij Amerikaans-Engels en de andere fabrikant bij het iets afwijkende Brits-Engels (beide zijn overigens officieel Engels).
Ook speelt de kwestie van ‘localisatie’. In het Nederlands schrijven we “2.500 exemplaren”, in het Engels “2,500 copies”, dus met een komma in plaats van een punt. Wie een bedrijf zoekt dat van alle deze gevoeligheden op de hoogte is, zou zijn licht moeten opsteken bij Manualise. Dit jonge Delftse bedrijf produceert inmiddels handleidingen voor wereldwijd bekende klanten.
